Cerkwie Beskidu Niskiego

Wędrując malowniczymi szlakami Beskidu Niskiego prawie w każdej z mijanych miejscowości spotykamy cerkwie.

Charakterystyczne dla wszystkich tych świątyń jest niezwykle harmonijne i piękne wkomponowanie ich brył w otaczającą przyrodę: na niewielkim wzniesieniu albo też na tarasie stromego zbocza. Wraz z cmentarzami przycerkiewnymi otaczane były ogrodzeniami z bali ułożonych na zrąb, a często z kamieni spojonych gliną, krytymi gontowym daszkiem i z wejściem-bramką zwieńczoną krzyżem.

Cerkwie te są trójdzielne, zgodnie bowiem z kanonem architektury cerkiewnej świątynie mają być przypomnieniem wszechświata, w którym jest miejsce dla Boga prezbiterium, dla ludzi, którzy do niego dążą - nawa oraz miejsce dla błądzących, grzesznych i kobiet „nieczystych" - babiniec.

Nawy, prezbiteria, a często i babińce zamknięte są zwieńczeniami o formie namiotowej, uskokowo łamanej (odpowiednik kopuły w murowanym budownictwie cerkiewnym). Od końca XVIII lub początku XIX wieku owe „kopuły" zastępowano dachami dwuspadowymi, nierzadko jednokalenicowymi, z płaskimi sufitami wewnątrz świątyni. Od strony zachodniej nad babińcem wznosi się potężna wieża-dzwonnica, czworoboczna, o pochyłych ścianach, z izbicą.

Łemkowie wznosili swe świątynie z bali drewnianych - z jodły, sosny, świerku, rzadziej z modrzewia. Aż po drugą połowę XIX wieku połacie dachów „kopuł", wszelkie zadaszenia, zręby cerkwi i wieży poobijano gontem. Później, niestety, coraz częściej gontowe pokrycie dachów i hełmów począła zastępować blacha. Coraz częściej także stosowano deskowy szalunek ścian, kładziony pionowo, a miejsca styku desek pokrywano ozdobnym listwowaniem. Łemkowie zdobili swe cerkwie dekoracją snycerską i malarską.

W granicach państwa polskiego zachowało się zaledwie 69 cerkwi łemkowskich, co stanowi około połowę ich pierwotnej ilości. Przyczyniły się do tego dwie kolejne wojny światowe, a potem wysiedlenie Łemków w ramach akcji „Wisła" z ich pradawnych siedzib na zachodnie rubieże Polski i wreszcie lata prawnego niebytu kościoła grekokatolickiego.

Postaram się przybliżyć wygląd niektórych z nich

Zdynia



Cerkiew grekokatolicka pw. Opieki Najświętszej Marii Panny w Zdynii została wybudowana w 1795 roku w stylu zachodniołemkowskim. Położona niedaleko drogi Gorlice - Konieczna, zjazd w prawo za cmentarzem parafialnym.

Drewniana, jednonawowa, trójdzielna o konstrukcji zrębowej, kryta blachą. Przed wejściem do cerkwi drewniana dzwonnica wybudowana w 1912 r. - otoczona kamiennym płotem. W środku XVIII wieczny ikonostas rokokowy. Obecnie świątynia prawosławna.

Konieczna



Dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie prawosławna pod wezwaniem św. Bazylego Wielkiego.

Cerkiew jest budowlą orientowaną (z prezbiterium zwróconym na wschód), trójdzielną - wieloboczne prezbiterium, nawa na planie kwadratu oraz charakterystyczna wieża o pionowych ścianach, podzielonych na trzy kondygnacje. Wieża ma w dolnej części konstrukcję zrębową, natomiast jej górna część ma konstrukcję szkieletową. W dwóch dolnych kondygnacjach - okna

W pierwotnym zamyśle, w liczącej na początku XX-go wieku 64 domostwa Koniecznej (grekokatolicy) na miejscu cerkwi, która spłonęła miała powstać cerkiew murowana, jednak pomysł ten porzucono. Rozpoczęcie budowy cerkwi w Koniecznej rozpoczęto w 1903 roku a w 1905 roku dzięki wiernym z niewielkiej Koniecznej, którzy zbierali pieniądze po całej Europie oraz za oceanem zakończono tzw. "stan surowy".
Niestety wyposażanie świątyni było zbyt dużym obciążeniem dla małej społeczności greckokatolickiej. W 1912 roku udało się sprowadzić z Sambora ikonostas, który do dnia dzisiejszego, bez ubytków, znajduje się w świątyni. Wyróżnia się nietypowym, schodkowym układem ikon. We wnętrzu, sklepienie pokrywa polichromia stylizowana na niebo pokryte gwiazdami.

Gładyszów



Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Wniebowstąpienia Pańskiego
Cerkiew w Gładyszowie swoją bryłą odbiega od wyobrażenia typowej cerkwi łemkowskiej, gdyż jest zbudowana na planie krzyża greckiego, według wzoru zaczerpniętego z terenu dzisiejszej Ukrainy, taki styl zwany jest często "ukraińskim stylem narodowym".
Po środku konstrukcji, duża kopuła a odchodzące od niej cztery ramiona pokryte są blaszanymi dachami o konstrukcji kalenicowej.

Wnętrze bardzo obszerne lecz nie wiele zmieniło się od czasu wybudowania. Nadal nie ma ikonostasu - dopiero obecnie trwają prace nad ikonostasem w który zostanie wyposażona cerkiew w Gładyszowie.



Dziś cerkiew jest współużytkowana przez grekokatolików i rzymskich katolików, którzy mają swoją plebanię po przeciwnej stronie drogi.

Kwiatoń



Cerkiew filialna greckokatolicka pw. św. Paraskewii pochodzi z XVII w. Obecnie jest to kościół rzymskokatolicki.

Jest to jedna z najlepiej zachowanych świątyń zachodniołemkowskich, uważana za jedną z najpiękniejszych cerkwi w Polsce.

Kompletne wyposażenie cerkiewne pochodzi z XVIII-XIX w., a dekoracja malarska ścian i stropów - z XVIII w. W cerkwi znajduje się ikonostas pędzla Michała Bogdańskiego z 1904 r. i ołtarz z XIX w.

Nawa i prezbiterium nakryte dachami namiotowymi łamanymi uskokowo. Kopuły zwieńczone baniastymi wieżyczkami ze ślepymi latarniami. Hełm wieży takiego samego kształtu.



Cerkiew o wyjątkowo strzelistej bryle. Prezbiterium i nawę nakrywają pozorne sklepienia kopulaste, a babiniec strop płaski. W przejściu pomiędzy nawą a babińcem portal z nadprożem o wykroju falistym.

Hańczowa



Cerkiew parafialna greckokatolicka pw. Opieki Bogarodzicy pochodzi z XIX w., dziś służy jako cerkiew prawosławna . We wnętrzu znajduje się kompletne wyposażenie cerkiewne z XVIII-XIX w.; w tym ikonostas z XIX w. Jest to jedna z najlepiej zachowanych cerkwi łemkowskich. Wieża ma pochyłe ściany i izbicę oraz malowane tarcze zegarowe.

Dach nad nawą cerkwi jest namiotowy, a nad częścią prezbiterium dwuspadowy, przechodzący w namiotowy, wielopołaciowy, łamany uskokowo. Dachy zwieńczone są baniastymi wieżyczkami ze ślepymi latarniami.

Hełm wieży jest podobnego kształtu. Wnętrze świątyni nakryte jest stropami, dekorowanymi polichromią o motywach architektonicznych, ornamentalnych i figuralnych.

Cerkiew otoczona jest zrekonstruowanym drewnianym ogrodzeniem, w którym znajdują się bramki z 1811 i 1871 r.

Skwirtne



Cerkiew filialna greckokatolicka pw. Świętych Kosmy i Damiana z I. poł. XlX w. to obecnie kościół rzymskokatolicki. Wyposażenie pochodzi z XVlll-XlX w.

Cerkiew wzniesiona jest w typie zachodniołemkowskiego budownictwa cerkiewnego. Wieża z izbicą zwieńczona jest namiotowo-baniastym hełmem ze ślepą latarnią i kopułką. Na dachach nawy i prezbiterium znajdują się zakończone kopulasto wieżyczki z wielobocznymi, ślepymi latarniami. Nawa i prezbiterium nakryte są pozornymi sklepieniami kopulastymi, a babiniec stropem płaskim.

Chór muzyczny nadwieszony jest wzdłuż ścian babińca i częściowo ścian nawy. Deski balustrady chóru są ozdobnie wycinane.

Dekoracja malarska wnętrza pochodzi z ok. 1900 r.

W cerkwi znajdują się pozostałości ikonostasu z ikonami. Ołtarz główny pochodzi z połowy XIX w. Wewnątrz świątyni można obejrzeć także krzyż procesyjny dwustronnie malowany oraz dwa krzyże ołtarzowe cerkiewne.

Ropica Górna



Cerkiew greckokatolicka pw. Św. Michała Archanioła z pocz. XlX w. służy obecnie jako kościół rzymskokatolicki.

Cenne wyposażenie cerkiewne pochodzi z XVlll-XIX w.

Wzniesiona jest w typie zachodniołemkowskiego budownictwa cerkiewnego. Wieżę o pochyłych ścianach nakrywa hełm namiotowy zwieńczony cebulasto, z pozorną latarnią i kopułką.

Wnętrze kościoła nakrywają stropy płaskie. Nad nawą nadwieszony jest chór muzyczny o wklęsło-wypukłym parapecie. Ściany i stropy ozdobiono polichromią o motywach ornamentalnych i figuralnych, pochodzącą z przełomu XIX i XX w.

Na wyposażenie cerkwi składa się kompletny, rokokowy ikonostas i ikony z XVIII w., późnobarokowe ołtarze boczne z ikonami: Matki Bożej z Dzieciątkiem z końca XIX w. i św. Mikołaja z XVIII w. oraz obrazami z XVII w., XVIII i XIX w.

Bartne



Cerkiew parafialna greckokatolicka w Bartnem – pochodzi z 1842 r. Obecnie jest to Filia Muzeum Budownictwa Ludowego w Szymbarku. Zgromadzone są w niej zbiory łemkowskiej sztuki cerkiewnej i ludowej.

Ściany budowli pokryte są wielobarwną dekoracją malarską. Cerkiew jest trójdzielna. Składa się z części kapłańskiej, nawy i babińca.

We wnętrzu znajduje się m.in. kompletny ikonostas z XVIII w. i ołtarz boczny z 1797 r., XVIII-wieczne ikony: Matka Boża z Dzieciątkiem i Chrystus oraz obrazy pochodzące z cerkwi z okolicznych wsi.

Wieża zwieńczona jest kopulastym hełmem z pozorną latarnią. Ma pochyłe ściany i pozorną, oszalowaną izbicę. Cerkiew otoczona jest zrekonstruowanym drewnianym ogrodzeniem z bramkami.

Bielanka



Drewniana cerkiew p.w. Opieki Bogurodzicy, zbudowana prawdopodobnie w 1773 r., odnawiana w 1913 r., mocno zniszczona podczas pożaru w 1946 r. W cerkwi, która formalnie jest siedzibą parafii prawosławnej, odprawiane są również nabożeństwa greckokatolickie i rzymskokatolickie.

Tym razem będzie mniej kolorowo, a to za sprawą pogody, która drugiego dnia okazała sie bardzo pochmurna, zwłaszcza z rana.

Bartne



To druga z cerkwi w Bartnem, tym razem prawosławna pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana.
Cerkiew orientowana, trójdzielna z szeroką nawą, o konstrukcji zrębowej, na wystającej ponad powierzchnię ziemi kamienno-ceglanej podmurówce. Ściany oszalowano pionowo deskami pomalowanymi w kolorze zbliżonym do żółto-brązowego. Okna w nawie, babińcu i prezbiterium prostokątne. Dach dwuspadowy, kryty blachą, z tyłu nad trójbocznym prezbiterium, trójpołaciowy z baniami nad nawą, prezbiterium i babińcem.



Ikonostas został przywieziony w latach 30-tych z rozebranej cerkwi na Chełmszczyźnie lecz w trakcie wysiedleń w 1947 roku został wywieziony a pozostały po nim jedynie carskie wrota. Dzisiejszy ikonostas skomponowany jest ze współczesnych ikon. Wewnątrz cerkwi, na parapecie chóru muzycznego jest 12 owalnych ikon proroków zachowanych z nieistniejącej świątyni z pobliskiej Świerżowej Ruskiej, rozebranej po 1947 roku. W cerkwi znajduje sie kopia obrazu Matki Bożej Poczajowskiej (oryginał zabrali ze sobą mieszkańcy Bartnego wysiedlani w 1947 roku). W Babińcu ciekawa ikona Michała Archanioła. Warto zwrócić również uwagę na kryształowy żyrandol - pająk, przeniesiony z tutejszej cerkwi greckokatolickiej

Bodaki



Cerkiew prawosławna p.w. św. Dymitra jest filią parafii w Bartnem.
Widoczna z głównej drogi, stoi obok dawnej cerkwi greckokatolickiej.

Świątynia wzniesiona w efekcie przejścia w 1934 roku mieszkańców wsi na prawosławie. Jest to skromna, bezwieżowa, konstrukcja drewniana, oszalowana, orientowana. Cerkiew trójdzielna, z dominującą, najszerszą nawą - małym prezbiterium oraz babińcem.
Dach kryty blachą (w tym roku położono nową blachę), zwieńczony małymi baniami.

Wnętrze cerkwi nadzwyczaj skromne. Nie ma tradycyjnego, bogato zdobionego ikonostasu. Jego miejsce zajmuje drewniana ścianka, na której rozwieszono współczesne obrazki w porządku odpowiadającym umieszczeniu ikon w ikonostasie. Całości dopełniają liczne chorągwie procesyjne.

Męcina Wielka

Cerkiew greckokatolicka p.w ś.ś Kosmy i Damiana powstała w 1807 roku. Przez lata poddawana była wielu przebudowom, jednak najbardziej znaczący dla wyglądu obiektu były prace przeprowadzone w 1930 roku. Dawne dachy kalenicowe zastąpione typowymi kopułami cerkiewnymi, dobudowano zakrystię i kruchtę, dach i wieżę pokryto blachą. Po wysiedleniu Łemków, opuszczoną cerkiew przekształcono w kościół rzymskokatolicki. Taką funkcję pełni do dnia dzisiejszego. Typowe cerkiewne kopuły usunięto podczas remontu w 1986 roku Świątynia w Męcinie Wielkiej jest konstrukcją trójdzielną (nawa, babiniec i prezbiterium), orientowaną o konstrukcji zrębowej. Prezbiterium węższe od nawy i babińca, babińca ukrytego pod słupową wieżą. Cała konstrukcja pokryta gontem, tak jak i stojąca przed cerkwią dzwonnica
Wnętrze pokryte bardzo bogatą polichromią wykonaną w 1938 roku. Zwraca uwagę pełny XIX-wieczny ikonostas (niestety przed nim znajduje się ołtarz główny, zasłaniając go nieco)

Łosie



Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Narodzenia NMP, zbudowana w 1810 roku z pieniędzy ówczesnego właściciela wsi Łosie, hrabiego Stanisława Siemieńskiego z Biecza. Jest to typowa cerkiew orientowana, trójdzielna (bardzo szeroka nawa, prezbiterium z zakrystią i babiniec). Wieża dostawiona o konstrukcji słupowo-ramowej ze ścianami pochyłymi (słupy obejmują babiniec). Wokół cerkwi zachata. Nad nawą i prezbiterium kopuły namiotowe, łamane zwieńczone baniami a hełm wieży baniasty z pozorną latarnią.

Wewnątrz cerkwi zachowana piękna, bogata polichromia polichromia z 1935 roku wykonana przez Mikołaja Galanka. Uwagę zwraca kompletny ikonostas, który powstał najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX wieku. W nawie znajdują się dwa bogato zdobione, barokowe ołtarze boczne.



Cerkiew otoczona jest kamiennym murem, krytym gontem, w którym umieszczona jest murowana brama - dzwonnica zwieńczona trzema kopułami. (z 1876 roku).

Kunkowa



Cerkiew filialna greckokatolicka pw. św. Łukasza Apostoła pochodzi z XlX w. to obecnie cerkiew prawosławna . Oryginalne wyposażenie cerkiewne pochodzi z XVIII-XIX w. Zbudowana w typie zachodniołemkowskiego budownictwa cerkiewnego. Wieża w konstrukcji słupowo-ramowej ma pochyłe ściany i nadwieszoną izbicę. Nawa nakryta jest dachem namiotowym, a prezbiterium dachem wielopołaciowym.

Dachy zwieńczone baniastymi wieżyczkami ze ślepymi latarniami. Latarnie zwieńczone są żelaznymi, ozdobnymi, kutymi krzyżami. Wnętrza nawy i prezbiterium nakryte stropami płaskimi.

Leszczyny



Wybudowana w 1835 r. drewniana cerkiew w typie zachodniołemkowskim pw. św. Łukasza Ewangelisty .Wewnątrz ikonostas z 1909r. wykonany przez Binczara. Przy cerkwi cmentarz parafialny ze starymi kamiennymi nagrobkami.

Uście Gorlickie



Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Paraskewy, zbudowana w 1786 roku w stylu zbliżonym w swym oryginalnym kształcie do zachodnio-łemkowskiego.

Jest to typowa drewniana, trójdzielna cerkiew o konstrukcji zrębowej z prezbiterium, nawą i babińcem (przy prezbiterium - zakrystia a przy wieży obszerny przedsionek). Wieża słupowo-ramowa o ścianach pochyłych z pozorną izbicą. Słupy nośne ujmują babiniec. Cerkiew jest obita gontem a wokół zachata. Nad nawą i prezbiterium kopuły namiotowe, łamane uskokowo (dwukrotnie nad prezbiterium i trzykrotnie nad nawą). Zwieńczenia kopuł baniaste z pozornymi latarniami. Cerkiew pokryta jest blachą co jest efektem kolejnych remontów. Świątynia jest orientowana - z prezbiterium skierowanym na wschód.

We wnętrzu cerkwi znajduje się kompletny, XVIII-wieczny ikonostas na którego cokole wykonane są płaskorzeźby Adama i Ewy oraz proroków (jest to ewenement gdyż kościół wschodni nie uznawał rzeźby figuralnej). Cerkiew zdobi ciekawa polichromia wykonana w 1938 roku. Zachował się na jednej ze ścian tekst, potwierdzający rok wykonania polichromii oraz określający jej fundatorów i wykonawców

Teren cerkwi otoczony jest kamiennym murem oraz kilkunastoma dorodnymi drzewami. Na teren przycerkiewny prowadzą dwie murowane bramki kryte gontem. Przy prezbiterium drewniany krzyż na pamiątkę 1000-lecia chrztu Rusi.

Przy okazji chciałem jeszcze pokazać jeden z najcenniejszych zabytków okolic Gorlic. Tym razem to nie cerkiew, ale kościół drewniany z XVI w w Sękowej



Kościół p.w. świętych Filipa i Jakuba Apostołów, położony na pograniczu wsi Sękowa i Siary, w zakolu potoku Sękówka, należy do najcenniejszych i najbardziej malowniczych zabytków drewnianego budownictwa sakralnego na terenie Podkarpacia. Od r. 1930 znajduje się w rejestrze obiektów zabytkowych.



Wzniesiony został ok. 1520 r. a konstrukcja i układ przestrzenny wnętrza świątyni zachowały się do dzisiaj, wiele elementów budowli uległo jednak zmianom. Pierwszych przekształceń dokonano w XVII w., jednak najważniejsze nastąpiły w XVIII w., kiedy to powstała niska wieża i wysokie "soboty" (okapy dachu tworzące okalające kościół podcienia), które nadały kościołowi indywidualny charakter.



Pomimo ogromu zewnętrznej bryły, w środku jest zaskakująco mało miejsca. Jest to spowodowane tym, że sporą część zadaszonej części kościoła stanowi coś na wzór wiaty, a dopiero dalej jest wejście do wnętrza świątyni. We wnętrzu wyróżnia się ołtarz główny póżnorenesansowy, z początku XVII w., z obrazem przedstawiającym świętych Mikołaja, Benedykta i Antoniego w retabulum i posągami świętych Piotra i Andrzeja w skrzydłach. Na predelli płaskorzeźba przedstawiająca scenę zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Zwieńczenie flankowano medalionami z wizerunkami patronów kościoła, świętych Filipa i Jakuba. Chrzcielnica gotycka, z r. 1522, kamienna, z dekoracją maswerkową. Obrazy Drogi Krzyżowej neogotyckie. Na ścianach fragmenty neogotyckiej polichromii z drugiej połowy XIX w.

Z uwagi na wiek i cenne wyposażenie, jak również walory krajoznawcze kościół został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO

Varadka



Ta słowacka cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy została wybudowana w 1924 roku przez grekokatolików i pierwotnie przez nich użytkowana. Po wojnie została przejęta przez prawosławnych. Wewnątrz kompletny, współczesny ikonostas. W wieży zamiast dzwonu... drewniana kołatka.

Świątkowa Wielka



Cerkiew wzniesiono prawdopodobnie w 1757 roku (widoczna data na nadprożu portalu zachodniego) z inicjatywy właściciela wsi Piotra Paszkiewicza.
Dzisiejszy jej wygląd odbiega od pierwowzoru, który powstał w XVIII wieku. Po 1947 roku nieużytkowana, dopiero po przejęciu przez kościół katolicki w 1986 roku, przystąpiono do remontu.

We wnętrzu świątyni zwraca uwagę bardzo bogata polichromia z połowy XVIII wieku pokrywająca ściany, kopuły oraz strop babińca. Warto zwrócić na malowidło na stropie babińca przedstawiające proroka Eliasza na rydwanie zaprzężonym w konie. Ten święty był na Rusi otoczony szczególnym kultem a w ludowych wierzeniach przypisywano mu władztwo nad piorunami (odgłosy grzmotu były utożsamiane z pędzącym rydwanem proroka Eliasza.
Na ścianie nawy, umieszczony jest cudem zachowany krzyż będący zwieńczeniem dawnego ikonostasu a także ocalały fragment ikony przedstawiającej Sąd Ostateczny.

Światkowa Mała



Cerkiew greckokatolicka św. Michała Archanioła w Świątkowej Małej (pow. jasielski) wzniesiona została w 1762 r. Zajęła miejsce kaplicy z XII w.
Obecnie jest kościołem rzymskokatolickim o architekturze typowej dla zachodniej Łemkowszczyzny. Na przełomie XIX i XX wieku do świątyni dobudowano wieżę i wykonano remont.

Orientowana, czterodzielna cerkiew wybudowana została na podmurówce z kamienia łamanego. Konstrukcja zrębowa na jaskółczy ogon, oszalowana deskami w pionie, z gontowym fartuchem. Wieża konstrukcji słupowej o ścianach zbieżnych. Sanktuarium i babiniec są węższe od nawy.

Cenne wyposażenie to m.in. ikonostas (1670 r.) i ikony (XVII-XIX w.).

Kotań



Z powodu trwania mszy zrobiłem tylko jedno zdjęcie z drogi (ok 100 m), w niezbyt ciekawym ujęciu. A szkoda, bo to jedna z ładniejszych łemkowskich cerkwi.

Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem śś Kosmy i Damiana (obecnie kościół, filia parafii rzymsko-katolickiej w Krempnej)

Nie jest znana dokładna data powstania cerkwi, przypuszcza się że zbudowano ją na przełomie XVIII i XIX wieku ale też bardzo często jako datę budowy podaje się rok 1841 (taka data widnieje nad wejściem do babińca), nie wiadomo jednak czy jest to faktyczna data powstania czy być może pierwszy generalny remont.
Jest to cerkiew orientowana (prezbiterium jest zwrócone w kierunku wschodnim) o konstrukcji zrębowej, w całości obita gontem. Posiada typową dla cerkwi łemkowskich konstrukcję trójdzielna z wyodrębnioną nawą, babińcem i prezbiterium. Wieża o ścianach pochyłych z izbicą oraz pozorną latarnią. Wokół wieży zachata.
Nad nawą i prezbiterium dachy o konstrukcji namiotowej, łamane, kryte gontem.
Wnętrze cerkwi poza kilkoma współczesnymi obrazkami, pozbawione jest wyposażenia oraz ikon. Zostały one wywiezione do muzeum w Łańcucie. Dzwon i żyrandol znajdują się w Desznicy.
Cerkiew otacza drewniane ogrodzenie z kamienną podmurówką. Na teren cerkwi wchodzi się przez drewnianą bramkę z gontowym dachem.

Krempna



Osoby, które widziały tę cerkiew mogą być zaskoczone jej obecnym wyglądem. Świątynia jest w trakcie remontu kapitalnego. Wymieniono m.in. dach oraz kopuły z krytych blachą na drewniane. Opis poniższy odnosi sie do stanu przed remontem.

Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem śś Kosmy i Damiana (obecnie kościół katolicki pod wezwaniem świętego Maksymiliana Kolbego)
Wzniesiono ją najprawdopodobniej w 1778 roku
Cerkiew w Krempnej to budowla orientowana, o konstrukcji zrębowej, trójdzielna (nawa, prezbiterium i babiniec) z zakrystią przy prezbiterium. Konstrukcja wieży, słupowo-ramowa z izbicą, o ścianach pochyłych. Słupy wieży obejmują babiniec. Wokół zachata. Nad nawą i i prezbiterium kopuły namiotowe, dwukrotnie łamane.
W przedsionku cerkwi po stronie południowej stoi feretron z figurą Matki Boskiej (feretron - rzeźba noszona na drążkach podczas uroczystości religijnych). Wśród miejscowych grekokatolików rzeźba otoczona jest czcią i uważana jest za cudowną.
Wewnątrz kompletny ikonostas malowany w latach 1835-1836 przez Krasuckiego, malarza pochodzącego z Przemyśla.
Carskie wrota - ażurowe ze sceną Zwiastowania i postaciami czterech Ewangelistów. Nad carskimi wrotami scena Ostatniej Wieczerzy. Nad obrazem Ostatniej Wieczerzy, w następnej kondygnacji ikonostasu Chrystus na tronie - Pantokrator; a po bokach ikony z postaciami apostołów.
W zwieńczeniu namalowany jest krzyż a po bokach są trzy ikony w ramach przedstawiające Proroków.
Na ścianie nawy od strony południowej (po prawej stronie od wejścia) znajduje się bardzo cenny fragment starego ikonostasu z cerkwi w Krempnej. Datuje sie jego powstanie na rok 1664 i jest to rząd Deesis z Chrystusem Pantokratorem w otoczeniu Matki Bożej i Jana Chrzciciela. Po bokach wizerunki 12 apostołów.
Jednak w świątyni zachowały się dwie, jeszcze starsze ikony; jedna z nich przedstawia świętego Mikołaja, biskupa Miry a druga to ikona Opieki Bogurodzicy. Obie pochodzą najprawdopodobniej z XVI wieku.

Polany



Pierwotnie ta duża, murowana cerkiew pod wezwaniem św. Jana Złotoustego należała do grekokatolików . Obecnie jest to parafia rzymskokatolicka i nosi wezwanie Matki Boskiej Częstochowskiej .

Cerkiew powstała na początku XX wieku w dużej mierze dzięki wsparciu łemkowskich emigrantów ze Stanów Zjednoczonych. Budowla wzorowana jest na cerkwiach kijowskich. Świątynia w Polanach zbudowana jest na planie krzyża greckiego i przykryta jest dużych rozmiarów kopułą.

Chyrowa



Nie jest znana dokładna data wybudowania cerkwi. Na nadprożu portalu babińca umieszczona została data 21 czerwca 1780r. i tę datę najczęściej przyjmuje się za datę powstania świątyni, choć istnieją również przypuszczenia, że murowane prezbiterium i zakrystia wybudowane zostały wcześniej, nawet w 1707. W 1932 cerkiew została gruntownie wyremontowana, a jej wnętrze ozdobione zostało barwną polichromią. W 1947 cerkiew przejęła rzymskokatolicka parafia w Dukli. Budowla niszczała na skutek braku remontów. W 1982 rozpoczęto nawet rozbiórkę obiektu, jednak szybko została ona wstrzymana. W 1983 cerkiew przejęła parafia w Iwli. Pod koniec lat osiemdziesiątych rozpoczęto remont świątyni.



Miejscowa tradycja głosi, że w Chyrowej na jednym z drzew w cudowny sposób pojawił się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Mimo prób zabrania obrazu na Słowację wrócił on jednak do Chyrowej. Uznano to za cud i dla obrazu wybudowano specjalnie świątynię. Jeszcze w okresie międzywojennym do cudownego obrazu odbywały się liczne pielgrzymki.

Cerkiew w Chyrowej jest świątynią orientowaną, trójdzielną. Zamknięte półkoliście prezbiterium i sąsiadująca z nim od północy zakrystia murowane, nawa i babiniec drewniane, o konstrukcji zrębowej. Wieża słupowa.

Na ścianach babińca i nawy znajdują się resztki polichromii z 1932 roku, której większa część została usunięta w latach 80. XX wieku z powodu zniszczenia przez wilgoć. Pomiędzy nawą a prezbiterium rokokowy ikonostas, gruntownie odnowiony na początku lat 90. XX wieku. Za barokowym ołtarzem z XVIII wieku cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.



To co fascynuje podczas zwiedzania cerkwi to oprócz charakterystycznej trójbaniastej sylwetki jest jej wnętrze. Natomiast we wnętrzach wzrok przyciąga ikonostas wraz z tzw carskimi wrotami.

Ikonostasy w cerkwiach na terenie Łemkowszczyzny nie są jednorodne i nie da się ich opisać według jednego schematu. Zapoznanie się z poniższym układem ułatwi na pewno rozszyfrowanie znaczenia poszczególnych ikon w świątyniach Łemkowszczyzny, pomimo często istotnych różnic w poszczególnych ikonostasach

Ikonostas, czyli drewniana ściana wypełniona ikonami zajmuje w cerkwi centralne miejsce pomiędzy prezbiterium - miejscem niedostępnym dla wiernych a nawą cerkwi. Ikonostas nie zawsze występował w cerkwi; na początku ołtarz był widoczny dla wszystkich modlących się i był od nich oddzielony tylko kratą. Ikonostas, dla którego w miarę stała i niezmienna kompozycja wykształciła się na przestrzeni wieków, zwykle jest upiększany ikonami w kilku rzędach.

Cokoły jeśli nie są wolne od malowideł, to najczęściej przedstawiają różne sceny starotestamentowe.
Dolny rząd.Kiedy wchodzi się do nieznajomej świątyni, warto zwrócić uwagę na wyobrażenia dolnego rzędu, tutaj zawsze znajdują się największe i najważniejsze ikony.
Skrajny obraz z prawej strony, to ikona świątynna (chramowa). Zawsze podpowie ona, jakiemu świętu albo świętemu poświęcona jest cerkiew, w której się znajdujemy. Na prawo od Carskich Wrót (czyli druga od prawej strony) znajduje się duża ikona Zbawiciela, na lewo od nich (druga od lewej) - ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem na rękach.
Pierwszą z lewej strony w ikonostasie jest ikona miejscowego rzędu. Na jej podstawie można określić, jaki święty jest najbardziej czczony w tych stronach. Na terenie Łemkowszczyzny jest to najczęściej ikona św. Mikołaja
W centralnej części ikonostasu znajduje się zazwyczaj trzy przejścia prowadzące z nawy do prezbiterium. Przez środkowe zwane Carskimi Wrotami ma prawo przejścia jedynie kapłan sprawujący liturgię; kiedyś prawo przejścia przez nie miał również car i stąd pochodzi ich nazwa. Gdy podejdziemy do Carskich Wrót, zobaczymy na nich nieduże ikony Zwiastowania i czterech ewangelistów: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana.
Nad Carskimi Wrotami często (choć nie zawsze) występuje Mandylion, czyli ikona przedstawiająca odbicie twarzy Chrystusa na chuście.
Po bokach znajdują się dwa kolejne przejścia zwane Wrotami Diakońskimi, przez które prawo przejścia mają osoby pomagające w sprawowaniu liturgii

Drugi rząd. Ikony zwane prazdnikami tworzą rząd świąteczny przedstawiając najważniejsze święta w roku liturgicznym. Można go też nazwać historycznym; daje nam on poznać wydarzenia historii Ewangelicznej. Pierwsza ikona tutaj to Narodzenie Przenajświętszej Bogurodzicy, następnie idą Wprowadzenie do Świątyni, Zwiastowanie, Narodzenie Chrystusa, Ofiarowanie, Objawienie, Przemienienie, Wejście do Jerozolimy, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zstąpienie Ducha Świętego, Zaśnięcie
Po środku tego rzędu w większości ikonostasów przedstawiona jest ikona Ostatniej Wieczerzy

Trzeci rząd. O ile dolny rząd daje nam poznać podstawowe momenty prawosławnego nauczania i właściwości miejscowego kultu świętych, to trzeci rząd (nazywany rzędem deesis) jest trudniejszy: jest tu więcej ikon, i są one mniejszego rozmiaru. Cały ten rząd symbolizuje modlitwę Kościoła do Chrystusa, modlitwę, która dzieje się teraz i która skończy się na Sądzie.
W centrum rzędu (bezpośrednio nad Carskimi Wrotami i ikoną Ostatniej Wieczerzy) znajduje się Spas w siłach. Chrystus, siedzący z księgą, przedstawiony jest na tle czerwonego kwadratu z wyciągniętymi końcami (ziemia), niebieskiego owalu (świat duchowy) i czerwonego rombu (świat niewidzialny). Obraz ten przedstawia Chrystusa jako groźnego sędzię całego wszechświata. Z prawej strony znajduje się obraz Jana Chrzciciela, który ochrzcił Pana, z lewej ikona Matki Bożej. Nie przypadkowo jest to 'Orędowniczka'. Bogurodzica ukazana jest w pełnym wzroście, patrzy w lewo i w ręce ma zwój. Z prawej i lewej strony tych ikon znajdują się wyobrażenia apostołów.

Czwarty rząd. O ile ikony trzeciego rzędu są swego rodzaju ilustracjami do Nowego Testamentu, to czwarty rząd wprowadza nas w czasy Kościoła Starotestamentowego.
Wyobrażeni są tutaj prorocy, którzy zapowiadali to, co miało nadejść, oraz patriarchowie najczęściej przedstawiani w okrągłych medalionach

Góra ikonostasu uwieńczana jest wyobrażeniem Ukrzyżowania.

Pokazane cerkwie to jeszcze nie wszystkie z tego terenu i mam nadzieję, że jeszcze kiedyś ją uzupełnię.

Zobacz również:

Cerkwie Beskidu Sądeckiego