Muzeum zegarów w Jędrzejowie

Sylwester, jak mało który dzień w roku, kojarzy nam się z upływem czasu. Obecnie, w dobie powszechnie dostępnych urządzeń do odmierzania czasu, kwestia jego pomiaru nie wydaje nam się czymś skomplikowanym. Zupełnie inaczej sprawy się miały dawniej. Od zarania dziejów ludzkość stosowała różne metody pomiaru czasu. Najpierw były to proste kalendarze bazujące na obserwacji przyrody i jej zmian związanych z obiegiem Ziemi wokół Słońca. Dzięki tym obserwacjom podzielono czas na lata, potem miesiące i dni. Ustalono, że rok ma około 365 dni.

Kolejny przełom w pomiarze czasu nastąpił w chwili wynalezienia zegarów. Ok 5500 lat temu w Chinach zauważono, że cień patyka wbitego w ziemię zmienia swoje położenie w ciągu dnia. Stąd już była krótka droga do powstania zegara słonecznego, który wciąż ulepszany dotrwał mniej więcej do średniowiecza. Ale wciąż nie umiano mierzyć czasu w nocy. Pewnym rozwiązaniem było pojawienie się klepsydry, która odmierzała równe odcinki czasu, ale była kłopotliwa w użyciu. Krokiem milowym w pomiarze czasu stanowiło wynalezienie w XVII w. zegara wahadłowego, którego dokładność można było ustawić do kilku sekund na dobę. W międzyczasie nastąpiła miniaturyzacja urządzeń do pomiaru czasu, zwłaszcza po wynalezieniu mechanizmu sprężynowego. Powstały zegary skrzyniowe, potem małe kominkowe, aż wreszcie takie, które można było schować w kieszeni surduta. Obecnie królują różnego rodzaju zegary elektroniczne, a najdokładniej czas mierzą zegary atomowe.

Po tym wstępie chciałbym Wam przedstawić wnętrza niezwykłego muzeum zegarów. Znajduje się w Jędrzejowie i powstało dzięki pasji lekarza Feliksa Przypkowskiego i jego syna Tadeusza, którzy przez lata kolekcjonowali zegary, głównie słoneczne oraz przyrządy astronomiczne. Muzeum znajduje się w dwóch kamienicach, dawnej aptece klasztornej z 1712 roku i domu farmaceutów z tego samego okresu, nabytych i przebudowanych w 1868 roku przez Przypkowskich.



Zbiory muzealne poznajemy niejako przy okazji spaceru po dawnych, zachowanych wnętrzach domu Przypkowskich. Zaczynamy w dawnym gabinecie Feliksa Przypkowskiego, gdzie prowadził praktykę lekarską w dziedzinie położnictwa i neonatologii.



Wystarczy spojrzeć na ścianę za biurkiem lekarza, by zorientować się, jakimi przedmiotami lubił się otaczać.



Więcej takich eksponatów znajdziemy w kolejnym tzw. szarym saloniku, gdzie dawniej rodzina Przypkowskich przyjmowała gości.



W szafach i regałach tego pokoju możemy zobaczyć różnej wielkości klepsydry, globusy i zegary słoneczne.






Do salonu przylega biblioteka z bogatą kolekcją książek, w tym duży zbiór literatury poświęconej gnomonice, nauce związanej z obliczaniem i budową zegarów słonecznych (od gnomon - pręt wskazujący godzinę w zegarze słonecznym).



Następnie poznajemy kolejne pomieszczenia mieszkalne. Zaczynamy od kuchni z ładnym piecem kaflowym.



Widok na kredens kuchenny, obok którego znajduje się dawna lodówka napełniana lodem.



Sypialnia Zofii i Feliksa Przypkowskich.



Jadalnia z ładnym kredensem i meblami wykonanymi w stylu zakopiańskim.



Następnie mijamy ciekawy pokój niebieski, gdzie znajduje się kolekcja zegarów kominkowych, z wahadłem oraz skrzyniowych.



Ozdobą pomieszczenia jest pięknie intarsjowana szafa.



Uwagę przyciąga wisząca na stropie lampa w kształcie kadzidła,



która również okazała się zegarem.



Wspomniane zegary skrzyniowe.



Przed nami największa sala z okazami zegarów słonecznych, stanowiących główną część kolekcji Przypkowskich. Zwraca uwagę wystrój pomieszczenia. Na ścianach umieszczono złote postacie symbolizujące 12 głównych gwiazdozbiorów, a na suficie ukazano Układ Słoneczny. Eksponaty są prezentowane w szklanych, podświetlanych gablotach. Elegancji pomieszczeniu nadaje ciemno-niebieskie tło ścian i sufitu.



Nie myślałem, że istnieje taka różnorodność zegarów słonecznych. W jednych gablotach mienią się złotem tzw zegary równikowe, typu augsburskiego. Dzięki busoli mogły być stosowane w różnych częściach świata. Świetnie nadawały się, jako zegary podróżne.



W kolejnej gablocie mamy zegary słoneczne dwutabliczkowe. Rolę gnomonu pełniła tu nić rozpięta pomiędzy dwoma częściami zegara, której położenie ustalano wg szerokości geograficznej.



Zegary słoneczne słupkowe.



Zegary słoneczne poziome z odchylaną tarczą.



Współczesne poziome zegary słoneczne montowane m.in. w parkach i ogrodach.



Całość kolekcji zegarów słonecznych liczy ok. 400 sztuk, co czyni ją trzecią na świecie pod względem ilości. Najstarsze eksponaty pochodzą z XVI wieku.

Przed nami kolejny etap zwiedzania wnętrz. Idąc schodami mijamy zegar słoneczny w formie obrazu. Jednak teraz to nie zegary stanowią główny element ekspozycji.



W kilku witrynach umieszczono ładne zestawy serwisów obiadowych z kolekcji Tadeusza Przypkowskiego. Tworzą dział eksponatów poświęconych gastronomii.



Kolejne odwiedzane pomieszczenia za sprawą wystroju przeniosą nas do XVIII wieku. Poniżej pokój malinowy z ładnym sekretarzykiem.



W sąsiednim pomieszczeniu trudno wzrok oderwać od pięknie zdobionych motywami zwierzęcymi i roślinnymi kurdybanów umieszczonych na ścianach. Ładnie z nimi komponują się zdobione metodą intarsji stylowe meble z XVIII w.



Alkowa, w której pewnie nie raz zdarzyło się skraść pocałunek niewieściej piękności.



Muzeum zegarów skrywa jeszcze jedną atrakcję. Aby ją zobaczyć wychodzimy na wewnętrzny dziedziniec. Dużo ładniej z tej strony wyglądają budynki muzealne.



Widok na przybudówkę z kopułą obserwatorium astronomicznego na górnym tarasie.



Sgraffitowa kompozycja upamiętniająca przekazanie muzeum Państwu przez Tadeusza Przypkowskiego w 1962 roku.



Wspomnianą atrakcją jest wspaniale urządzony Ogród Czasu. Ogród powstał w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku według pomysłu Tadeusza Przypkowskiego, który w tym czasie był dyrektorem muzeum.

O ile w muzeum oglądaliśmy różne eksponaty mierzące czas, to tutaj wydaje nam się, że nagle przenieśliśmy się w czasie do jakiegoś dalekowschodniego kraju. Przed nami znajduje się niezwykła konstrukcja, tzw schody wodne składające się z kilku basenów z przepływającą wodą, która przelewając się przez kamienne stopnie wydaje przyjemne, kojące dźwięki. Całość uzupełnia kryta gontem altana z 1712 roku. Kiedyś służyła jako suszarnia ziół dla apteki znajdującej się w jednym z obecnych budynków muzeum.



Idziemy teraz w głąb ogrodu schodząc tarasowymi schodami. Cały ogród otacza ładny mur, w którego wnękach znajdują się sgraffitowe dekoracje przedstawiające dwanaście znaków zodiaku oraz symbole pięciu żywiołów i planet Układu Słonecznego. W każdej wnęce znajduje się ławka. Siedząc na niej możemy wsłuchiwać się w uspokajające dźwięki dochodzące z pobliskich kaskad wodnych.



W dolnej części ogrodu znajduje się unikalna na skalę światową kompozycja roślin leczniczych oraz 11 zegarów słonecznych. Ogródek otoczony jest liczącym pół wieku bukszpanowym żywopłotem. Nasadzono tutaj m.in. melisę, rozmaryn, miętę, lubczyk, lawendę i wiesiołek. Mają one stanowić pewnego rodzaju symbol i przypominać, że niegdyś był to teren należący do apteki.



Najcenniejszym ze znajdujących się w ogrodzie eksponatów jest odrestaurowany oryginał zegara słonecznego z 1777 roku, który do drugiej wojny światowej stał w Łazienkach Królewskich w Warszawie przy Białym Domku. Według dawnych przekazów miał być on najbardziej efektowny ze słonecznych czasomierzy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który cenił sobie piękne zegary i naukę astronomii. Uszkodzony w czasie wojny zegar trafił do Jędrzejowa, gdzie został poddany renowacji.



W ogrodzie znajdziemy też zegary słoneczne o dość nowatorskiej konstrukcji. Niektóre zostały zaprojektowane przez Feliksa i Tadeusza Przypkowskich. Poniżej zegar kulowy z ruchomym gnomonem, który dla odczytu czasu należy ustawić dokładnie w kierunku słońca. W tle widać zegar słoneczny pierścieniowy, gdzie godzinę wskazywała plamka świetlna wpadająca do wnętrza pierścienia przez specjalnie wykonany otwór.



Rzadko spotykana konstrukcja zegara biegunowego (polarnego). Wyraźnie wskazuje godzinę ok. 10.40. Pisząc tego posta sprawdziłem w danych EXIF zdjęcia faktyczną godzinę jego wykonania. Zostało zrobione dokładnie o 10.43. To pokazuje precyzję wykonania znajdujących się w ogrodzie eksponatów.



Z pewnym żalem opuszczamy to piękne i zarazem ekscytujące miejsce. Na ścianie frontowej kawiarni ogrodowej znajduje się jeszcze jeden zegar słoneczny, największy w kolekcji Przypkowskich, którzy go też zaprojektowali (Tadeusz).



Znajdziemy na nim łacińską sentencję Wincentego Kadłubka, Levior est rerum, quam temporis iactura - Lepiej stracić rzeczy niż czas.

I tym stwierdzeniem chciałbym zakończyć dzisiejszy post, życząc jednocześnie wszystkim odwiedzającym tego bloga by w nadchodzącym roku spełnili swoje marzenia, by omijały ich choroby i aby zaznali miłości bliskich.

Do siego roku !

Zobacz w pobliżu:

Opactwo cystersów w Jędrzejowie




Lokalizacja muzeum