Archiopactwo Ojców Cystersów w Jędrzejowie

Województwo świętokrzyskie jakoś nie miało do tej pory szczęścia, by zagościć na moim blogu. Pora to nadrobić, gdyż jest to rejon stosunkowo często odwiedzany przez nas, czemu sprzyja niezbyt daleka jego lokalizacja od miejsca naszego zamieszkania. Jest to też rejon, który darzymy wielkim sentymentem, gdyż był miejscem naszej rowerowej podróży poślubnej jeszcze w latach 80-tych ubiegłego wieku. Na początek chciałbym przedstawić sylwetkę cysterskiego opactwa i kościoła klasztornego pw. bł. Wincentego Kadłubka w Jędrzejowie.



Historia tego miejsca zaczyna się w 1140 roku, gdy zamieszkujący te ziemie ród Jaksów-Gryfitów sprowadza z Burgundii, z opactwa Marimond cysterskich zakonników. Ci, stosując się do maksymy "ora et labora" - czyli módl się i pracuj, wkrótce tworzą pierwszy na ziemiach polskich klasztor cysterski a w niedalekiej od niego odległości zakładają miasto Jędrzejów.



Wraz z budową klasztoru mnisi rozbudowują istniejący tutaj wcześniej kościół i konsekrują go w 1210 roku. Konsekracji dokonuje krakowski biskup Wincenty Kadłubek. Gdy minie osiem lat, biskup po zrzeczeniu się biskupstwa krakowskiego ponownie zjawia się w klasztorze, by tutaj spędzić ostatnie pięć lat swojego życia. Mieszka w skromnej celi, gdzie m.in. pisze ostatnią, czwartą część "Kroniki Polskiej", w której opisał dzieje Polski od jej początków po rok 1202.



Dzisiaj przypomina o tym napis nad celą oraz marmurowa tablica z informacją o jej odbudowaniu.






Na przestrzeni lat kościół był kilka razy przebudowywany. W czasie ostatniej, w przeprowadzonej w XVIII wieku kościół uzyskał efektowną, barokową fasadę z dwiema wieżami (widoczna jest na pierwszym zdjęciu) oraz dwie barokowe kaplice wybudowane po obu stronach północnego transeptu świątyni. Ta po prawej stronie jest poświęcona bł. Wincentemu Kadłubkowi.



W 1755 roku obok kościoła postawiono barokową dzwonnicę, która po niedawno przeprowadzonej renowacji ładnie się prezentuje. W jej wnętrzu umieszczono cztery dzwony, dwa z XVIII i dwa z XX wieku.



Pora zobaczyć wnętrze kościoła. Wejście do niego znajduje się obok wieży z celą bł. Wincentego Kadłubka. Na początek mijamy ślepy, gotycki portal. Jest też urządzenie do dezynfekcji rąk, znak dzisiejszych czasów.



Prezbiterium w obecnej formie powstało w I połowie XVIII wieku. Znajduje się w nim ołtarz główny z ok. 1730 roku poświęcony Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.



Jego centralne miejsce ukazuje Wniebowzięcie NMP. Po bokach stoją figury św. Piotra oraz św. Pawła. Wzrok przykuwa pięknie wykonane tabernakulum w kształcie niewielkiego ołtarza, dzieło augsburskiego złotnictwa wykonane około 1766 roku przez Kaspra Ksawerego Stipeldeya, zwieńczone sceną z gniazdem pelikana karmiącego pisklęta własną krwią, symbolizującą ofiarę Chrystusa.



Ołtarz wieńczy scena Koronacji Maryi przez Trójcę Świętą w otoczeniu błogosławiących jej św. Wojciecha oraz bł. Wincentego Kadłubka.



Po obu bokach prezbiterium mamy bogato zdobione snycerką barokowe stalle, przeznaczone dla 26 zakonników.



Strop prezbiterium, jak i pozostałej części kościoła zdobią piękne polichromie z lat 1734-1739, ze scenami pasyjnymi z dziejów zakonu benedyktynów i cystersów oraz Maryi i świętych, autorstwa malarza Andrzeja Radwańskiego. Te w prezbiterium zostały niedawno odrestaurowane. Scena w pierwszym przęśle nad ołtarzem przedstawia alegorycznie Niebo oraz zabudowania klasztoru jędrzejowskiego ukazane za łukiem antycznej bramy. W kolejnym przęśle ukazano alegorycznie Chwałę bł. Wincentego Kadłubka.



Na narożnym filarze transeptu północnego znajduje się ambona z lat 30 XVIII wieku z płaskorzeźbą Chrystusa, Dobrego Pasterza.



Wnętrze świątyni wypełniają liczne ołtarze.









Na uwagę zasługują umieszczony w transepcie południowym ołtarz św. Józefa



oraz umieszczony naprzeciw, w transepcie północnym ołtarz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. W ten sposób podkreślono rolę rodziców Chrystusa.



W ołtarzu Ukrzyżowania umieszczono krucyfiks wykonany w 1635 roku przez miejscowego cystersa o. Benedykta



Wracamy do nawy głównej, by zobaczyć jeden z najcenniejszych obiektów w świątyni. Barokowe organy zostały zbudowane w latach 1745-1752 przez organmistrza Józefa Sitarskiego z Krakowa przy współpracy z Ignacym Foglerem działającym w Warszawie. Bogatą dekorację snycerską wykonał warsztat braci Korneckich z Krakowa, natomiast stolarska obudowa organów jest dziełem jędrzejowskiego warsztatu cysterskiego.



Organy niczym ołtarz wypełniają zachodnią część nawy głównej i stanowią swoistą przeciwwagę architektoniczną dla ołtarza głównego. Liczne zdobienia snycerskie, między innymi figury muzykującej orkiestry anielskiej z ukrytą na samej górze rzeźbą przedstawiającą murzyna grającego na fagocie i niewiastę z lutnią oraz figury króla Dawida z harfą i św. Cecyli z portatywem (przenośne małe organy piszczałkowe) umieszczone po przeciwnej stronie empory, stanowią o pięknie tego instrumentu organowego.



Jędrzejowskie organy w tamtych czasach należały do największych w Polsce i posiadały bezprecedensowe rozwiązania techniczne, powtórzone później podczas budowy słynnych organów u cystersów w Gdańsku Oliwie. Unikalne i cenione przez organistów jest brzmienie tego barokowego instrumentu, o czy możecie się przekonać klikając na przycisk poniżej.

  (włącz/wyłącz muzykę)

Wspomniałem już o polichromiach zdobiących sklepienie nawy głównej. Ten bezpośrednio nad chórem i organami nawiązuje do opactwa w Maribond, skąd przybyli cystersi do Jędrzejowa.



Na kolejnych przęsłach ukazano inne znane opactwa, jak La Ferte, Clairvaux i Pontigny. Freskom towarzyszą sceny z wiązane z życiem najwybitniejszych postaci zakonu cysterskiego. Niestety, polichromie na tej części stropu są mocno zniszczone i ich znaczenia trzeba się raczej domyślać.



Przyklasztorny kościół to także sanktuarium bł. Wincentego Kadłubka, gdzie wierni oddają mu cześć w kaplicy oddzielonej od kościoła piękną kutą kratą. W czasie mojej wizyty w kościele, kaplica była poddawana gruntownym pracom remontowym i cała była zasłonięta folią. Dlatego zamieszczam tutaj tylko jedno jej zdjęcie znalezione w internecie. W widocznym na ołtarzu relikwiarzu w kształcie trumienki znajdują się relikwie bł. Wincentego Kadłubka.

                                                                                                                                                                                      zdjęcie z internetu
Niedaleko kaplicy, w ścianie świątyni znajduje się marmurowa płyta z łacińskim opisem życia i cnót bł. Wincentego Kadłubka.



To tyle, jeśli chodzi o opis kościoła. Co do opactwa , to od XVII wieku stopniowo popadało w ruinę. Przyczynił się do tego potop szwedzki, podczas którego opactwo zostało ograbione, oraz pożary z 1726 i z 1800 roku. W pierwszym z pożarów spłonął kościół, nadwątlone zostały ściany i zniszczeniu uległo sklepienie. Po odbudowie kościół uzyskał już wygląd późnobarokowy. Drugi pożar okazał się być gorszy w skutkach dla samego klasztoru, spłonęły bowiem archiwum i biblioteka, m.in. z oryginałami dzieł Wincentego Kadłubka.

W 1819 roku nastąpiła kasata zakonu cystersów na terenach Polski, a parędziesiąt lat później w murach klasztornych utworzono rosyjskie, męskie seminarium nauczycielskie. Niestety na początku XX wieku rozebrano większość romańskiego, najcenniejszego skrzydła wschodniego klasztoru. Na trzecim od góry zdjęciu widać jeszcze pozostałość po krużgankach klasztornego wirydarza. Cystersi powrócili do Jędrzejowa po II Wojnie Światowej. Ich zabudowania zakonne przylegają do południowo zachodniej części kościoła i częściowo są widoczne na drugim i trzecim zdjęciu.

Zobacz w pobliżu:

Muzeum zegarów w Jędrzejowie




Lokalizacja opactwa.