Zamek w Gołuchowie

Gołuchów to niewielka podkaliska miejscowość, która może poszczycić się wspaniale zachowanym renesansowym zamkiem. Położony pośrodku starego parku nad niewielką rzeczką Trzemną będącą dopływem Prosny bardziej przypomina zamek znad brzegów Loary niż obronną warownię.

Początki historii zamku związane są ze znanym rodem Leszczyńskich którzy byli posiadaczami Gołuchowa w latach 1507-1695. Około roku 1560 starosta radziejowski i wojewoda brzesko-kujawski Rafał Leszczyński w miejscu obecnego zamku wzniósł dwór obronny. Była to masywna dwupiętrowa budowla otoczona fosą na planie prostokąta z czterema ośmiobocznymi wieżami w narożach. Stanowiła jeden z ciekawszych przykładów obronnych rezydencji bogatej szlachty. Mimo że wzniesiona w dobie renesansu w jej rozplanowaniu widać jeszcze wpływy średniowiecza. Po śmierci Rafała Leszczyńskiego Gołuchów odziedziczył w roku 1592 jego najmłodszy syn Wacław. Rodzinna rezydencja nie zaspakajała jego sporych ambicji i przystąpił do jej rozbudowy. Po południowej stronie ojcowskiego dworu wzniósł budynek mieszkalny wsparty na narożu pięcioboczną basztą. Obie budowle połączono dwoma wąskimi skrzydłami dzięki czemu uzyskano wewnętrzny dziedziniec. Nowy budynek zgodnie z ówczesną modą ozdobiono od strony dziedzińca renesansowym arkadowym krużgankiem.



Pod koniec wieku XVII Leszczyńscy sprzedają Gołuchów wraz z zamkiem rodzinie Słuszków. Od tego momentu wspaniała rezydencja magnacka zaczyna tracić swój splendor. Częste zmiany właścicieli i brak opieki spowodował że na początku XIX wieku zamek znajdował się w ruinie. Przed całkowitą zagładą uratowało go nabycie przez Tytusa Działyńskiego z Kórnika w roku 1853. Syn Tytusa Jan Działyński postanowił odbudować zamek. Jego ambitne plany nie zostały zrealizowane ponieważ za udział w powstaniu styczniowym został przez władze pruskie zmuszony do opuszczenia kraju.



W roku 1872 wyłączną właścicielką Gołuchowa zostaje Izabela z Czartoryskich Działyńska w zamian za sumy pożyczone swemu mężowi Janowi. Wychowana w Paryżu w Hotelu Lambert ośrodku polskiej polityki emigracyjnej wszechstronnie wykształcona postanowiła zrealizować plany męża. Kontynuując kolekcjonerskie tradycje rodzinne przekształciła zamek w muzeum dla swych bogatych zbiorów grafiki i rzemiosła artystycznego. Przeprowadzona przez Izabelę Działyńską odbudowa Gołuchowa trwała od roku 1875 od 1885. .



Zamek odbudowano w stylu renesansu francuskiego którym była zafascynowana. Przebudowa objęła nowszy południowy budynek mieszkalny. Stary dwór zburzono pozostawiając jedynie trzy narożne baszty a na jego miejscu urządzono taras. Izabela zmarła w roku 1899 i została pochowana w specjalnie do tego celu wzniesionej na terenie parku kaplicy. Zgodnie z jej wolą zgromadzone przez nią zbiory były ogólnie dostępne i niepodzielne. Założone przez nią w zamku muzeum funkcjonowało do roku 1939.



W czasie okupacji większość eksponatów zostało wywiezione przez Niemców a sam zamek poważnie uszkodzony. Po wojnie w roku 1951 Gołuchów wszedł w skład Muzeum Narodowego w Poznaniu. Dwukrotnie przeprowadzone kompleksowe prace konserwatorskie przywróciły mu dawną świetność. Obecny wygląd zamku pochodzi z przeprowadzonej w XIX wieku przez Izabelę Działyńską renowacji. Ze swoimi wysokimi krytymi łupkiem dachami smukłymi kominami i wieloma autentycznymi detalami kamieniarskimi sprowadzonymi z różnych stron Europy jest ciekawym przykładem francuskiego neorenesansu. Mimo tej różnorodności stanowi malowniczą i harmonijną całość. Z pierwotnego dworu obronnego Leszczyńskich zachowały się trzy narożne baszty i piwnice pod tarasem. W zamkowych komnatach funkcjonuje muzeum którego ekspozycja nawiązuje do tego urządzonego przez Izabelę z Czartoryskich.

Zwiedzanie gołuchowskiego zamku zaczynamy od wizyty na jego dziedzińcu. Mamy stąd ładny widok na zamkowe krużganki. Między łukami krużgankowych arkad umieszczono marmurowe popiersia rzymskich cesarzy, wykonane w XVI wieku we Francji.



Pośrodku fasady znajduje się ładny portyk kryjący schody prowadzące do podziemi zamkowych.



Zwracają uwagę misterne zdobienia wnętrza portyku.



Schodami schodzimy do Sali Polskiej. Pod stropem możemy zobaczyć stare kopie portretów królewskich, pochodzące z dawnych zbiorów a także portret Księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, ojca Izabeli Działyńskiej, namalowany przez Leopolda Horowitza, około 1861 roku.



Manierystyczna oprawa kominka wykonana została w XVI wieku, w Gubbio.



Przechodzimy teraz do Sali Muzealnej. Przebudowę tego surowego wnętrza Izabella powierzyła francuskiemu artyście Maurycemu Augustowi Ouradu, który nadał mu charakter sali jadalnej zamku w Chaumont. Wystawiano tu zbiory rzemiosła artystycznego: emalie limozyjskie, ceramikę włoską i francuską, szkła weneckie, stare srebra a także rzeźbę i tapiserie.



Figura św. Urszuli, ok. 1520 – 1530 (krąg Henricka Douwermana).



To jeden z pierwszych młodzieńczych zakupów Izabeli Czartoryskiej.



Gobelin z I połowy XVI wieku "Powrót z polowania"



Wracamy na dziedziniec, by rozpocząć zwiedzanie pomieszczeń znajdujących się na parterze zamku.



W Sali Waz Greckich do wybuchu II wojny światowej wystawiano słynną kolekcję waz liczącą 259 naczyń, w tym: 192 wazy attyckie, 22 naczynia egipskie, 6 z Kartaginy, 3 z terenu Galii, 7 nieokreślonej proweniencji. W kolekcji znajdował się również zespół 29 naczyń cypryjskich. Z uwagi na artystyczną i historyczną wartość obiektów, gołuchowska kolekcja była największym i najcenniejszym tego typu zbiorem w Polsce.



Podstawę znajdującego się w tym pomieszczeniu  stołu wykonano w XIX wieku z barokowych rzeźb ołtarzowych. Przeznaczony dla ekspozycji naczyń antycznych, po śmierci Izabeli przez niemal sześć miesięcy pełnił funkcję katafalku. Hrabina Działynska zmarła nagle, we Francji, ale zgodnie z jej wolą została pochowana w Gołuchowie, w kaplicy znajdującej się na terenie parku.



Obecnie w zamku możemy zobaczyć zbiór 56 waz z dawnej kolekcji. Część oryginałów została zniszczona w czasie II wojny światowej, a część znajduje się w innych muzeach.



Sala Starożytności. Do roku 1939 w sali tej wystawiane były zbiory sztuki starożytnej, w tym głównie egipskie rzemiosło artystyczne małych form oraz antyczne brązy, figurki terakotowe i naczynia szklane. Obecnie w gablotach zobaczyć możemy wybór zabytków kultur starożytnych a na ścianach włoskie malarstwo renesansowe.



Madonna z Dzieciątkiem i szczygłem - M. Tossini (1503 - 1577)



Sypialnia księżnej Małgorzaty. Nazwa pomieszczenia nawiązuje do wizyt księżnej Małgorzaty z Orleanów, drugiej żony Władysława Czartoryskiego, brata Izabeli. Po wojnie powróciły na swoje miejsca obrazy pochodzące z dawnej kolekcji: portret Marii Karoliny, córki króla Stanisława Leszczyńskiego i portret jej przyszłego męża, króla Francji – Ludwika XV.



Nad kominkiem portret Rodrigo Ponce de Leon, trzeciego księcia Arcos, około 1601 roku.



W kolejnych pomieszczeniach, tzw. gotyckich znajdują się obrazy i dzieła sztuki sztuki gotyckiej oraz zabytki reprezentujące pokrewny im kierunek stylistyczny.



"Pokłon pasterzy" Łukasza Cranacha, z XVI w.



Sypialnia Anny Sapieżanki, przyszłej matki Izabeli Działyńskiej.



Klatka schodowa nazywana wielkimi schodami zamku, oparta ściśle na wzorach francuskich, jest imponującą pracą rzeźbiarską. Zaprojektowana przez Maurycego Ouradou, wykonana została z drewna dębowego przez lokalnych rzemieślników.



Portret Eleonory de Toledo wraz z synem.



Balustradę, tralki i wsporniki schodów ozdobiono płaskorzeźbami o motywach roślinnych.



Pomieszczenie przed znajdującą się w głębi biblioteką. Na ścianach portrety przedstawicieli polskich rodów szlacheckich.



Wychodzimy teraz na krużganki, by przejść do drugiego skrzydła zamkowego.



Na ścianie znajduje się mozaika z przedstawieniem Ateny z IV wieku z okolic Neapolu.



Przez pomieszczenie kredensu idziemy do zamkowej jadalni.



Pomieszczenie to pełniło funkcję sali stołowej w XVII wieku, za czasów Wacława Leszczyńskiego. Obecnie zobaczyć tu można portrety królewskie. Między oknami portret Jana Jerzego, kawalera saskiego, syna Augusta II. Po przeciwnej stronie portrety przedstawiające Augusta III Sasa i jego żonę Marię Józefę z Habsburgów. Nad drzwiami XIX. wieczne kopie miniatur Lucasa Cranacha przedstawiające wizerunki ostatnich Jagiellonów.



Portret Marii Józefy z Habsburgów, żony Augusta II Sasa, wiek XVIII.



Po zwiedzeniu wnętrz, krużgankami udajemy się na spacer po parku.



Gołuchowski zamek jest otoczony parkiem krajobrazowym, zaprojektowanym w stylu angielskim według koncepcji Jana Działyńskiego. Zamysły hrabiego realizował przez długie lata ogrodnik Adam Kubaszewski, zatrudniony tu w 1876 roku, a związany z majątkiem ponad 50 lat.



Na wyjątkowe piękno gołuchowskiego parku składają się odpowiednio dobrane krzewy, rozległe polany a także zbliżone do naturalnych krajobrazów przestrzenie widokowe. Z czasów Leszczyńskich pozostały tu resztki szpaleru grabowego widoczne nad Trzemną od zachodniej strony zamku, a także pojedyncze okazy lip, kasztanowców i wiązów. Wspaniale prezentuje się nasadzona w 1857 roku aleja lipowa, prowadząca na północ od zamku ku stawom.



A więc pospacerujmy jego alejkami.


















Bogactwo przyrody sprawia, że jesteśmy co jakiś czas zaskakiwani ciekawymi okazami drzew.









Z wielu miejsc możemy podziwiać sylwetkę gołuchowskiego zamku.



Obszerny, 136 hektarowy park kryje również liczne budynki gospodarcze, stajnie, oficynę czy kaplicę.









Dawna oficyna, dziś Muzeum Leśnictwa.



W jednym z budynków znajduje się niewielka restauracja.



Jej wystrój nawiązuje do czasów, gdy myślistwo było jedną z rozrywek właścicieli gołuchowskich dóbr.



Tam też, przy filiżance kawy skończyliśmy naszą wycieczkę.

Lokalizacja zamku.