Bazylika Zwiastowania NMP w Leżajsku

Bazylika Zwiastowania NMP wraz z klasztorem oo. Bernardynów w Leżajsku są jednym z najcenniejszych zabytków architektury sakralnej z pogranicza renesansu i baroku na Podkarpaciu. Bazylika powstała na miejscu, gdzie według tradycji, w 1590 roku miejscowemu piwowarowi Tomaszowi Michałkowi ukazała się Matka Boża ze św. Józefem, prosząc o wybudowanie tu kościoła. Kiedy ujawnił to miejscowemu duchowieństwu i lokalnym władzom, został posądzony o herezję, uwięziony i torturowany. Po uwolnieniu wystawił w lesie tzw. Bożą Mękę, czyli osadzony na drzewcu krucyfiks. Od tego momentu z różnych zakątków kraju i Rusi zaczęli tutaj pielgrzymować ludzie doświadczający przeróżnych łask.

Aby przerwać szerzenie się kultu, miejscowy proboszcz Wyszograd kazał spalić Bożą Mękę. Okazało się, że ogień strawił tylko krzyż, natomiast ocalała figura Jezusa. Ocalenie figurki uznano za cud. Jeszcze w tym samym roku na miejscu objawienia wybudowano drewnianą kapliczkę. Napływ pielgrzymów przyczynił się do postawienia w tym miejscu kolejnych, większych kościołów, aż w latach 1618-1628 z fundacji marszałka wielkiego koronnego Łukasza z Bnina Opalińskiego i jego żony Anny z Pileckich Opalińskiej wybudowano istniejącą do dzisiaj świątynię. Wcześniej, bo w 1608 r. biskup przemyski Maciej Pstrokoński sprowadził do Leżajska bernardynów. Wkrótce powstał duży kompleks klasztorny, który został otoczony obwarowaniami chroniącymi go przed najazdami Tatarów.



Przez bramę południową wchodzimy na teren klasztoru i kierujemy się ku bocznemu wejściu do bazyliki.



Poprzedza je arkadowy portyk na planie kwadratu ozdobiony malowidłami. Wejście do świątyni zostało obramowane kamiennym portalem.



O ile wystrój zewnętrzny bazyliki jest pozbawiony bogatych dekoracji to jej wnętrze wręcz olśniewa barokowym przepychem. Jeszcze większe zdumienie budzi informacja, że większość jej wystroju jest dziełem samych bernardynów.



Trójnawowe wnętrze bazyliki ma ok. 60 m długości, 26 m szerokości i 28 m wysokości. Może pomieścić około 5000 osób.



Podchodzimy do prezbiterium. Znajdujący się w nim ołtarz główny ma postać łuku triumfalnego z bogatą dekoracją ornamentalną. Ołtarz ma 23 metry wysokości, co plasuje go na drugim miejscu w Polsce. Został ufundowany w 1637 przez podstarościego leżajskiego Jana Grabińskiego.



W centrum ołtarza umieszczono pochodzący z połowy XVII wieku obraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny autorstwa bernardyńskiego malarza o. Franciszka Lekszyckiego. Po obu stronach obrazu znajdują się figury św. Franciszka z Asyżu i św. Bernardyna ze Sieny.



Powyżej, przez okno nastawy ołtarzowej widzimy umieszczony na ścianie absydy krucyfiks pochodzący z XVII wieku. Poniżej umieszczono kartusz z sentencją Tibi virgo per filium hoc etiam tributum - Tobie Dziewico przez syna składamy hołd.



A jeszcze wyżej, na szczycie ołtarza znajduje się obraz ze sceną Koronacji NMP.



Aby mieć pogląd całości ołtarza warto jeszcze obejść go dookoła. W jego tylnej części znajduje się szklana gablota z Cudownym Krucyfiksem. Zawiera tę samą figurę Jezusa, która w cudowny sposób nie uległa spaleniu pięćset lat temu. Po bokach gabloty umieszczone są figury kapłanów Aarona i Melchizedeka, znanych ze Starego Testamentu.



Poza ołtarzem głównym w prezbiterium na większą uwagę zasługują stare, bogato zdobione drewniane stalle.



Są dziełem braci zakonnych z około połowy XVII wieku, a zostały ufundowane przez ówczesnego prowincjała, Bernarda Orłowicza.



Jeden z dwóch dużych obrazów oddzielających prezbiterium od nawy głównej ze sceną Zmartwychwstania Jezusa. Zwraca uwagę bogato zdobione obramowanie obrazu.



Wyróżniającym się elementem wystroju kościoła jest pochodząca z 1636 roku manierystyczna ambona. Po niedawnej renowacji zachwyca dekoracją rzeźbiarską i snycerską.



Parapet ambony został podzielony kręconymi kolumienkami, między nimi we wnękach znajdują się rzeźby Chrystusa i czterech ewangelistów. Urody całości dodaje baldachim w kształcie tiary papieskiej wsparty na dwóch kręconych kolumnach. Po bokach rzeźby aniołów, u szczytu rzeźba Boga Ojca.



Wnętrze bazyliki kryje 19 ołtarzy bocznych umieszczonych zarówno przy filarach nawy głównej, jak i przy ścianach naw bocznych. Są datowane na okres między XVII a XVIII w. Są one dowodem artystycznie bogatej twórczości snycerskiej form od barokowych do wykonanych w stylu rokoko.



Na szczególną uwagę zasługują dwa ołtarze znajdujące się najbliżej prezbiterium odgrodzone od naw bocznych kutymi ogrodzeniami. Ten po prawej stronie skrywa cudowny obraz Matki Bożej Pocieszenia.



Wykonał go w 1590 roku wieku techniką olejną na drzewie ks. Erazm, kanonik bożogrobców. Sława obrazu przyciągnęła do Leżajska nie tylko licznych pielgrzymów, ale również króla Władysława IV, który złożył przed obrazem wotum w 1642 roku za zwycięstwo chocimskie, i hetmana wielkiego koronnego Stefana Czarneckiego, który zawierzył siebie i wojsko w okresie potopu szwedzkiego.



W 1752 r., staraniem hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego, odbyła się koronacja cudownego obrazu koronami ufundowanymi przez papieża Benedykta XIV.



Ołtarz po lewej stronie prezbiterium poświęcono św. Franciszkowi z Asyżu.



W jego centralnej części znajduje się XVII w. obraz Ekstaza św. Franciszka autorstwa Gerarda Seghersa. Po obu stronach obrazu stoją rzeźby św. Bonawentury i św. Ludwika biskupa z Tuluzy. W zwieńczeniu ołtarza widać sceną biczowania Jezusa.



Nie sposób pokazać wszystkich ołtarzy, poniżej kilka wybranych:

św. Kazimierza,



św. Stanisława,



? ? ?



Krzyża Świętego.



Istotnym elementem wystroju bazyliki są polichromie. Pokrywają one stropy świątyni oraz jej ściany. Powstały przed 1752 rokiem w ramach przygotowania bazyliki do koronacji cudownego obrazu MB Pocieszenia. Wykonano je w stylu malarstwa iluzjonistycznego. Wykorzystano tutaj wzory włoskie, ale wykonawcami polichromii byli malarze lwowscy, m.in.: Wojtanowski, Kłossowski, Stanisław Stroiński, Mateusz i Maciej Millerowie.



Poniżej pokazuję kilka przykładów polichromii umieszczonych na suficie









oraz na ścianach kościoła.






Unikatowym dziełem w bazylice jest monumentalny prospekt organowy pochodzący z XVII w.. Jego wykonawcami byli Stanisław Studziński z Przeworska i kontynuujący jego pracę Jan Głowiński z Krakowa. Sam instrument zaliczany jest przez badaczy do najbogatszych pod względem artystycznym i najbardziej skomplikowanych technicznie barokowych organów w Polsce.



Jego obudowa otrzymała niezwykłą snycerską dekorację o skomplikowanym programie ikonograficznym, m.in. z przedstawieniem Herkulesa walczącego z Hydrą.



Jest to tzw. tryptyk organowy, ma on trzy stoły, trzy klawiatury i trzy miechy, niepołączone ze sobą. Instrument rozlokowany jest na ścianie północnej nawy głównej oraz w dwóch nawach bocznych. Do gry potrzebni są trzej organiści jednocześnie. Grający w nawach bocznych nie widzą się z głównym organistą. Kontakt między grającymi możliwy jest dzięki ustawieniu pod odpowiednim kątem lusterek.



Część z 5994 piszczałek znajduje się na obu ścianach nawy głównej.



Zanim pokażę szczegóły dekoracji snycerskiej i rzeźbiarskiej prospektu organowego proponuję posłuchać brzmienia tych organ. Warto to zrobić, w końcu mowa jest o jednych z najlepszych tego typu instrumentów w Europie. Ich rangę podtrzymuje odbywający się co roku, już od 35 lat Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej w Leżajsku.

  (włącz/wyłącz muzykę)

Myślę, że towarzystwo muzyki (Bacha) pozwoli bardziej docenić detale wystroju leżajskich organ.















Wysłuchanie koncertu muzyki barokowej to dobry sposób na zakończenie zwiedzania bazyliki w Leżajsku. Wychodzimy z kościoła na plac przed bazyliką.



Stąd bramą zachodnią udajemy się na pobliski parking samochodowy.



Lokalizacja bazyliki