Saloniki (Tesaloniki)

Saloniki (lub z greckiego Tesaloniki) to drugie co do wielkości miasto w Grecji i jedno z najważniejszych centrów kulturalnych i historycznych w kraju. Znajduje się na północy, nad Zatoką Termajską, będąc głównym portem i bramą do Bałkanów. Po wielkim pożarze w 1917 roku, który zniszczył dużą część miasta, Saloniki zostały odbudowane w szybkim tempie, często bez dużej dbałości o estetykę. W efekcie wiele budynków z lat 50 i 60 to proste, betonowe bloki mieszkalne, które nie cieszą się najlepszą opinią. To sprawia, że miasto bywa nazywane najbrzydszym w Grecji.

Ale wystarczy wejść pomiędzy te budynki, by znaleźć miejsca skrywające wspaniałe zabytki architektury o historii sięgającej tysięcy lat wstecz. Samo miasto zostało założone w 315 roku p.n.e. przez macedońskiego króla Kassandrosa, który nazwał je na cześć swojej żony, Tesaloniki, przyrodniej siostry Aleksandra Wielkiego. Miasto było świadkiem wspaniałych czasów starożytnych, średniowiecznych oraz nowożytnych, a jego historia jest nierozerwalnie związana z losami regionu Bałkanów, Cesarstwa Rzymskiego, Bizantyjskiego oraz Imperium Osmańskiego.

Naszą wizytę w Salonikach rozpoczęliśmy wcześnie rano od spaceru po nadmorskiej promenadzie znanej pod nazwą Bulwaru Nikis (Zwycięstwa). Promenada ciągnie się wzdłuż Zatoki Termajskiej i oferuje piękne widoki na morze oraz na nowoczesne dzielnice mieszkaniowe.



Jednym z najważniejszych punktów promenady jest pomnik Aleksandra Wielkiego.



Pomnik Aleksandra Wielkiego przedstawia słynnego macedońskiego wodza na koniu Bucefał, w dynamicznej pozie, symbolizującej jego dążenie do podbojów i sławy. Pomnik urodzonego w niedalekiej miejscowości Pella Aleksandra upamiętnia jego niezwykłe osiągnięcia jako króla Macedonii i dowódcy, który zbudował jedno z największych imperiów w historii starożytnej.



W pobliżu pomnika znajdują się liczne ławki i trawniki, co sprawia, że miejsce to jest idealne do odpoczynku. Teren urozmaicają fontanny oraz nowoczesne instalacje rzeźbiarskie.



Jedna ze ścieżek spacerowych wyprowadza nas wprost na Białą Wieżę, będącą symbolem miasta. Wieża została zbudowana w XVI wieku, w okresie rządów Imperium Osmańskiego, na miejscu starszej bizantyjskiej fortyfikacji. Prawdopodobnie została wzniesiona po tym, jak Turcy zdobyli Saloniki w 1430 roku, aby wzmocnić obronę miasta przed atakami od strony morza.



W XIX wieku, po rozbiórce większości murów miejskich, wieża przestała pełnić swoją pierwotną funkcję militarną. W tym czasie była wykorzystywana przez Turków jako więzienie oraz miejsce egzekucji, co zyskało jej miano "Krwawa Wieża". Po odzyskaniu Tesalonik przez Grecję w 1912 roku, wieża została przemianowana na "Białą Wieżę", symbolicznie odcinając się od mrocznej przeszłości. Przemalowanie wieży na biało miało symbolizować nowe, pokojowe czasy. Choć obecnie nie jest już biała, zachowała swoją nazwę.



Obecnie Biała Wieża mieści muzeum historii Salonik. Wystawy obejmują różne okresy historyczne miasta, od czasów starożytnych po współczesność.

Przemieszczamy się teraz ok 700 m w kierunku północnym, by stanąć pod murami zabytku starszego o ponad tysiąc lat od Białej Wieży. Przenosimy się w czasy Cesarstwa Rzymskiego. W latach 297–298 n.e. Rzymianie prowadzą wojnę przeciwko Persom. Wojska po wodzą cesarza Galeriusza odnoszą triumf zdobywając stolicę imperium perskiego, Ktezyfon. Cesarz wraca w glorii chwały i nakazuje zbudowanie łuku sławiącego swój udział w tej bitwie. Cesarz był w tym okresie tetrarchą (współwładcą) Cesarstwa Rzymskiego i urzędował w Salonikach. Tutaj też w latach 298-299 powstaje Łuk Galeriusza.



Łuk Galeriusza pierwotnie składał się z trzech łuków. Centralne przęsło głównego łuku jest najwyższe i największe, ma wysokość około 12 metrów. Obok niego znajdują się dwa boczne łuki, mniejsze, ale równie imponujące.



To, co czyni łuk niezwykle cennym, to reliefy, które zdobią jego powierzchnię. Przedstawiają one sceny z kampanii wojskowych Galeriusza, głównie jego zwycięstwa nad Persami. Reliefy są niezwykle bogate w detale i ukazują zarówno żołnierzy, bitwy, jak i triumfalne procesje.



Postacie cesarza są przedstawione w glorii, a sceny gloryfikują jego militarne osiągnięcia. Na reliefach pojawiają się również sceny związane z bogami rzymskimi, co miało symbolicznie związać triumf Galeriusza z wolą boską.



Dawniej łuk pełnił funkcję triumfalnego przejścia między pałacem cesarza a pobliską Rotundą. Przejdziemy się teraz zachowanym fragmentem tej drogi.



Do przejścia mamy niewielki odcinek około 100 m. Już w oddali widać zabudowania Rotundy.



Rotunda została zbudowana około 306 roku n.e., również na polecenie cesarza Galeriusza. Była częścią cesarskiego kompleksu, który obejmował także Łuk Galeriusza i Pałac Galeriusza. Uważa się, że była planowana jako mauzoleum dla Galeriusza, choć ostatecznie nigdy nie została wykorzystana do tego celu, ponieważ cesarz został pochowany gdzie indziej.

W IV wieku, po tym, jak chrześcijaństwo stało się dominującą religią w Cesarstwie Rzymskim, Rotunda została przekształcona w kościół chrześcijański. W 1590 roku, po zdobyciu Salonik przez Osmanów, Rotunda została przekształcona w meczet. Dodano wtedy charakterystyczny minaret, który jest do dziś jedynym zachowanym minaretem w mieście.



Idąc w kierunku wejścia mijamy pozostałości dawnej fontanny służącej do ablucji wiernych.



Wejście do Rotundy. Nad wejściem znajduje się wizerunek św. Jerzego walczącego ze smokiem.



Rotunda pierwotnie została zbudowana jako część monumentalnego kompleksu cesarskiego. W IV wieku n.e. przekształcono ją w kościół, co przyniosło zmiany w architekturze, w tym dodanie apsydy, w której umieszczono ołtarz, a kapłani odprawiali msze. Absyda została umiejscowiona na wschodniej stronie budowli, zgodnie z chrześcijańską tradycją orientowania kościołów w kierunku wschodnim.



Na suficie absydy możemy zobaczyć pozostałości dawnych polichromii zdobiących tę część kościoła.



Rotunda ma cylindryczny kształt o średnicy 24 metrów i wysokości 30 metrów. Jest to monumentalna budowla, a jej grube, kamienne mury mają aż 6 metrów szerokości, co czyni ją niezwykle trwałą i odporną na upływ czasu, zwłaszcza liczne w tej części świata trzęsienia ziemi. Na szczycie budynku znajduje się kopuła, która była jednym z największych elementów architektonicznych tego typu w czasach starożytnych.



Po przekształceniu Rotundy w kościół chrześcijański jej wnętrze udekorowano wspaniałymi mozaikami, które zdobią wnętrze kopuły oraz górne partie ścian budowli. Są to dzieła o niezwykłym znaczeniu artystycznym i religijnym, przedstawiające sceny o głębokiej symbolice chrześcijańskiej.



W mozaikach Rotundy odnajdziemy przedstawienia budowli i elementów architektonicznych, które symbolizują niebiańskie Jeruzalem — miasto Boże. Są to wizerunki wspaniałych pałaców, które otaczają świętych i aniołów, symbolizując ich przynależność do królestwa niebieskiego. W architekturze tej dominują złote, jasne barwy, co miało na celu podkreślenie duchowego blasku i boskiego charakteru.






Na środku kopuły pierwotnie znajdowała się postać Chrystusa Pantokratora, czyli Wszechwładcy. To klasyczny wizerunek Chrystusa w sztuce bizantyjskiej, który ukazuje Go jako niebiańskiego władcę, trzymającego Ewangelię i błogosławiącego wiernych. Postać Chrystusa niestety, nie zachowała się do naszych czasów.



Wychodząc z Rotundy oglądamy jeszcze mozaikę z ptakami na sklepieniu nad wejściem do budynku.



Fragment wykopalisk wokół Rotundy.



Z Rotundy idziemy w kierunku alei św. Dymitra, którą po przejściu ok. 700 metrów dojdziemy do Bazyliki św. Dymitra, patrona miasta Saloniki. Bazylika św. Dymitra (Agios Dimitrios) w Salonikach to najważniejszy i największy kościół w mieście. Jest to również jeden z najważniejszych zabytków wczesnochrześcijańskiej architektury w Grecji.



Kościół został zbudowany na początku IV wieku n.e. w miejscu, gdzie zgodnie z tradycją św. Dymitr, oficer rzymski i męczennik chrześcijański, został stracony za swoją wiarę podczas prześladowań chrześcijan przez cesarza Galeriusza. Początkowo była to mniejsza świątynia, która stopniowo była rozbudowywana.



Bazylika św. Dymitra ma imponującą pięcionawową strukturę, co czyni ją wyjątkową wśród kościołów bizantyjskich. Jest to typowy przykład wczesnochrześcijańskiej bazyliki z długą nawą główną, oddzieloną kolumnadą od naw bocznych.



W prezbiterium świątyni umieszczono niski ikonostas, aby wykorzystać naturalne światło wpadające tutaj przez duże okna w absydzie.



Dekoracja malarska w absydzie nawiązuje do stylu bizantyjskiego z czasów powstania świątyni.



Możemy się zdziwić, że wnętrza świątyni wyglądają tak współcześnie, skoro jej początki są datowane na IV wiek n.e. Te efekt licznych zniszczeń i odbudów bazyliki. Szczególnie dotkliwy był pożar kościoła w 1917 roku. kiedy bazylika spłonęła niemal doszczętnie. Jej odbudowę zakończono dopiero w latach 40. XX wieku.

Jeśli jednak uważnie rozejrzymy się po wnętrzu świątyni odnajdziemy wiele artefaktów świadczących o jej długiej historii. Na pewno należą do nich kolumny o korynckich głowicach, które datuje się na V wiek.



W wielu miejscach na ścianach znajdziemy pochodzące z VII wieku fragmenty mozaik ukazujących sceny z życia św. Dymitra, m.in. jego męczeństwo i cuda, jakich dokonywał.



Bardziej współczesne mozaiki znajdziemy na dwóch środkowych filarach kościoła.



Na jednym z nich znajduje się postać Jezusa,



na drugim Matki Bożej z Dzieciątkiem.



Zbliżenie pokazuje precyzję z jaką dopasowano kolorowe płytki tworzące te mozaiki.



Najczęściej odwiedzanym przez wiernych miejscem w bazylice jest kaplica św. Dymitra.



Znajdują się w niej relikwie św. Dymitra przechowywane w srebrnym, bogato zdobionym relikwiarzu.



Obecność relikwii św. Dymitra czyni bazylikę miejscem o ogromnym znaczeniu duchowym dla mieszkańców Salonik.



Wnętrze bazyliki zawiera jeszcze kilka kaplic bocznych, które są poświęcone różnym świętym lub wydarzeniom związanym z historią Salonik i chrześcijaństwa. Kaplice te są bardziej intymne i pozwalają na indywidualną modlitwę. Poniżej zdjęcia kilku z nich.






Zwraca uwagę zwyczaj pozostawiania karteczek z prośbami i modlitwami do świętych.









Pod koniec zwiedzania bazyliki idziemy jeszcze zobaczyć jej podziemne krypty.



Znajduje się ona pod nawą główną bazyliki i według tradycji była miejscem uwięzienia i męczeńskiej śmierci św. Dymitra.






Krypta jest szczególnie ważnym miejscem dla pielgrzymów, ponieważ tam znajduje się studnia, z której św. Dymitr miał czerpać wodę, a także miejsce, gdzie według wierzeń spoczywały jego relikwie. .



Krypta została zniszczona podczas pożaru w 1917 roku, ale później ją odrestaurowano.



Rozpocząłem ten post widokiem pomnika Aleksandra Wielkiego. Na zakończenie też będzie pomnik, drugiej wielkiej postaci związanej z Salonikami. W tym celu udajemy się na plac Arystotelesa.



To największy i przez wielu uważany za najładniejszy plac miasta. Znajduje się na nim wykonany z brązu pomnik Arystotelesa, wielkiego filozofa i uczonego, który urodził się w Stagirze, niedaleko Salonik, w 384 r. p.n.e. W 343 r. p.n.e. Arystoteles został zaproszony na dwór króla Macedonii, Filipa II, aby zostać nauczycielem jego syna, Aleksandra Wielkiego. Arystoteles uczył młodego Aleksandra przez kilka lat, przekazując mu nie tylko wiedzę z zakresu filozofii, ale także nauki, sztuki rządzenia i polityki.



Mam nadzieję, że pokazane zabytki i ich historia zachęcą Was do odwiedzenia Salonik. Dodatkową zachętą może być fakt, że miasto zostało docenione za swoje walory wpisem w 1988 roku na Listę UNESCO.

Lokalizacja miasta